خط و نرخ فقر یکی از متغیرهای اقتصادی است که همواره مورد توجه مردم قرار داشته است. از علل مهم افزایش فقر در دهه 90، تحریم‌های اقتصادی و نابسامانی‌های کلان اقتصادی جامعه اعلام شده است. به بیان دیگر، برخورداری از شغل دارای بیمه و همچنین مشاغل غیرساده در بین غیرفقرا بیشتر از فقراست و بنابراین ممکن است این دو عامل در کاهش فقر مؤثر باشند. همچنین عدم برخورداری از سواد، سال‌های تحصیل پایین‌تر، داشتن کودک و مستأجر بودن، ازجمله عواملی است که می‌تواند علل فقر را توضیح دهند.
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس بیانگر آن است که نرخ فقر مطلق با روندی افزایشی از 19.4 درصد در سال 1390 به 34.4 درصد در سال 1400 رسیده است. بنابراین تنها ظرف دهه 1390 بیش از 11 میلیون نفر از جمعیت کشور به زیر خط فقر سقوط کرده‌اند.
برخلاف آنچه که در رسانه‌های مخالف دولت پررنگ شده، استارت افزایش فقر در جامعه از سال 97 و زمانی زده شده است که روحانی سکان اداره کشور را برعهده داشت؛ طبق این گزارش نرخ فقر از سال 1385 با 15 درصد روند فزاینده‌ای داشته و از سال 1397 به بعد بالای 30 درصد رسیده است.
بنابراین افزایش نرخ فقر در ایران از سال 1397 و زمانی که دولت روحانی سر کار بود کلید خورد و بعد از آن هم ادامه یافت. پیش از این بانک جهانی هم در گزارشی اشاره کرده بود که فقر مطلق در ایران در دوره فعالیت دولت قبل سه برابر شده است. طبق گزارش بانک جهانی،در سال 2013 (1392) و در آغاز فعالیت دولت یازدهم، نسبت جمعیت دارای فقر مطلق به کل جمعیت در ایران 0.2 درصد بوده است اما این رقم در سال 2019 (1398) که آخرین آمار منتشرشده از سوی بانک جهانی است به 0.6 درصد افزایش می‌یابد. یعنی در این سال که دومین سال فعالیت دولت دوازدهم بوده است فقر مطلق در ایران نسبت به ابتدای فعالیت دولت یازدهم سه برابر شده است.
رشد سه برابری فقر مطلق در ایران در دولت قبل در حالی است که شاهد کاهش شدید فقر مطلق در ایران طی سال‌های 1990 تا 2013 بوده‌ایم. در سال 1990 (1369) حدود 6.2 درصد جمعیت ایران با فقر مطلق مواجه بوده‌اند. این رقم در سال 1998 (1377) تقریباً نصف می‌شود و به 2.9 درصد کاهش می‌یابد. در سال 2005 (1385) نیز با اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها نسبت افراد دارای فقر مطلق به کل جمعیت ایران تقریباً یک پنجم می‌شود و به 0.6 درصد می‌رسد. این رقم در سال 2013 به 0.2 درصد کاهش می‌یابد که کمترین رقم ثبت شده برای فقر مطلق در ایران در آمار بانک جهانی است.
** دولت روحانی چطور جمعیت فقیر ایران را 11 میلیون زیاد کرد؟
به گزارش تسنیم، طبق بررسی مرکز پژوهش‌های مجلس در حال حاضر بیش از یک سوم جمعیت کشور زیر خط فقر قرار دارند. اما نکته دیگر آنجاست که خانواده‌های بالای خط فقر هم فاصله چندانی با رفتن به زیر خط فقر ندارند و مدام به این منطقه نزدیک‌تر می‌شوند.
نکته قابل توجه و تأمل این است که بیش از 11 میلیون نفر از جمعیت کشور زمانی به زیر خط فقر سقوط کردند که بارها به دولت روحانی هشدار داده می‌شد که کشور را معطل برجام نکند و با اتخاذ سیاست‌های مناسب و اصولی اقتصادی مانع از افزایش تورم و گرانی‌ها شود. اما روحانی در آن ایام حتی مشکلات آب خوردن مردم را هم به برجام و تحریم گره زده بود!
نتایج این بررسی نشان می‌دهد که خط فقر متوسط کشوری در سال 1400 به طور سرانه یک میلیون و 680 هزار تومان بوده که این عدد برای یک خانوار چهار نفره برابر 4 میلیون و 500 هزار تومان خواهد بود. با این اعداد، نرخ فقر یعنی درصد جمعیت زیر خط فقر مطلق در کشور در سال 1400 برابر 30.4 درصد بوده است. نرخ فقر در سال 1400 نسبت به سال 1399 مقدار 0.9 واحد درصد کاهش یافته که باعث شده در حدود 700 هزار نفر از جمعیت فقرا کاسته شود. شکاف فقر که فاصله فقرا تا خط فقر را اندازه‌گیری می‌کند در سال‌های 1399 و 1400 به بالاترین مقدار خود یعنی حدود 27 درصد رسیده است.
بررسی مصارف خانوار در سال‌های گذشته نیز کاهش در رفاه خانوار را تأیید می‌کند. نگاهی به مصرف خوراک خانوار، سه اتفاق به طور هم‌زمان را نشان می‌دهد: اول افزایش سهم خوراک از کل هزینه خانوار، دوم کاهش کل خوراک خانوار یعنی کاهش کالری دریافتی و سوم کاهش کیفیت کالری دریافتی خانوار.
نکته مهم اینجاست که با افزایش قیمت مواد غذایی به خصوص از سال 1397 و کاهش درآمدهای خانوار ـ از آنجا که خوراک کالای ضروری است ـ خانوار مجبور شده تا سهم بیشتری از هزینه‌هایش را به خوراک اختصاص دهد؛ از این رو سهم خوراک از هزینه‌های خانوار از 29 درصد در سال 1396 به بیش از 32 درصد در سال 1400 رسیده است.
همچنین هم‌زمان خانوار نتوانسته همان سطح قبلی از خوراک را حفظ کند و میانگین کالری دریافتی از 2431 سرانه در روز در سال 1396 به 2182 در سال 1400 رسیده است.